Basa Jawa iku duweni tingkatan tuturan
utawa undha-usuk basa utawa unggah-ungguh basa. Wong Jawa menawa guneman utawa
pacelathon prayogane kudu bisa nggunakake tata krama lan subasita. Pacelathon marang wong liya
iku ana tata krama utawa unggah-ungguhe basa. Unggah- ungguh yaiku
sopan-santun, tata susila, tata pranataning basa miturut lungguhing tata krama
utawa nggunakake basa.
Tata
krama iku ora mung kalaku ing solah bawa nanging uga ing pacelaton mau. Tata
krama kang ngrembug bab pacelathon iku kang aran undha-usuk utawa unggah-ungguh
basa. Unggah-ungguh basa mau kang nuduhake pribadi masyarakat Jawa. Babagan unggah-ungguh basa dibutuhake ing jaman moderen iki wigatine para siswa
supaya mangerti lan bisa pacelathon kanthi trep marang kancane uga marang wong
kang luwih tuwa. Unggah-ungguh basa Jawa kabagi dadi loro yaiku
ngoko lan krama. Menawa ngoko kabagi dadi ngoko lugu lan ngoko alus menawa
krama kabagi dadi krama lugu lan krama alus. Ing ngosor bakal dijlentrehake bab
krama lan ngoko.
Ø
Ngoko
1.
Ngoko Lugu
Yaiku
basa ngoko kang kadadeyan saka tembung-tembung ngoko kabeh tanpa kecampuran
tembung krama apadene krama inggil. Ngoko lugu digunakake marang:
§
Kanca kang wis rumaket
§
Wong tuwa marang bocah enom
§
Pawongan kang lagi ngunandhika
Tuladha : Jaman saiki uripe
wong cilik malah saya mendelik.
2.
Ngoko Alus
Yaiku
basa ngoko kang ukarane kacampur antarane tembung ngoko lan krama. Ngoko alus
digunakake marang:
§
Kanca padha kanca kang wis akrab nanging luwih
ngajeni
§
Ibu marang bapak
§
Adhi marang kangmas utawa mbakyu uga ana anak
marang wong tuwa
§
Wong tuwa marang wong enom, nanging pangkate
luwih dhuwur utawa wong kang pangkate luwih dhuwur marang andhahan kang luwih
tuwa
Tuladha : Bapak sesuk diaturi
tindak menyang sekolah, saperlu mundhut rapotku.
Ø
Krama
1.
Krama Lugu
Yaiku basa krama kang kadadeyan saka tembung
krama. Krama lugu digunakake marang wong kang durung akrab utawa durung kulina
bisa uga wong tuwa utawa wong enom.
Tuladha : Pak Bayu ngertos panggenane perang
jaman Walanda.
2.
Krama Alus
Yaiku
basa krama kang kadadeyan saka basa krama lugu lan krama inggil. Krama alus
digunakake marang wong kang diajeni.
Tuladha : Bapak ngersakaken mirsani film Bung
Karno lan Bung Hatta ing bioskop.
Ø
Tuladha
Pacelathon
Susi :
“Sugeng siang, Pak?”
Pak Agus :
“Sugeng siang, Nak Susi ayo pinarak mlebu! Ana apa Nak Susi?”
Susi :
“Menika Pak badhe kepanggih Wati, Pak. Menawa wonten?”
Pak Agus :
“Ana kae neng njero. Nduk, ki lho ana Susi.”
Wati :
“Nggeh, Pak sekedap.”
Pak Agus :
“Sek ya, Nak Susi. Arep ngombe apa?”
Susi :
“Mboten usah repot-repot, Pak.
Pak Agus : “Ora apa-apa, jan-jane bocah mau lagi ngapa.
Wong kancane teka kok ora lek ndang. Bapak mlebu sek ya Sus?”
Susi :
“Nggeh, Pak.”
Wati :
“Ooo, Susi ana apa Sus, kok janur gunung?”
Susi : “Ki lho Wati, aku meh
takon wulangane mau nek sekolah. Aku mau ora mangkat amarga melu lomba.”
Wati :
“Mau diwulang babagan sejarahe Indonesia merdeka utawa proklamasi.”
Susi : “Aku mbok dikei
ngerti babagan iku. Awakmu lha ya ngerti aku oran mudheng menawa babagan sing
kaya ngono.”
Wati : “Lha iya senenganmu karo angka. Ya
nembe sithik diterangke sejarahe Indonesia bisa ucul saka panjajahane Walanda
lan Jepang. Walanda iku njajah negarane dhewe 350 taun. Menawa Jepang mung 3,5
taun. Nanging senajan Jepang njajah mung sedelok, nalika jaman iku dirasa
paling krasa sengsara. Amarga saka semangate para pahlawan lan rakyat utamane
para mudha ing jaman samana, Indonesia bisa ucul saka Jepang. Indonesia bisa
ucul saka panjajah Jepang sakwise Nagasaki lan Hirosima dibom karo sekutu. Lagi
tutug sakmono mau. Amarga Bu guru mau tindak mirsani lombamu.”
Susi :
“Wah, ngapurane ya Ti, wis ngrepoti.”
Wati :
“Ora kok, aku malah seneng.”
Susi :
“Aku pamit bali sek ya, kayane arep udan. Assamamu’alaikum.
Wati :
“O, ya wa’alaikumsalam. Ati-ati Sus.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar