Geguritan

Miturut bausastra Jawa, geguritan iku karangan kang pinathok kaya tembang, ananging guru gatra, guru wilangan, lan guru lagune ora ajeg. Geguritan kabagi karya sastra tulis. Tembung geguritan asale saka tembung “gurit”. Gurit tegese kidung utawa tembang tulisan awujud tatahan kanthi paugeran tartamtu. Nggurit tegese ngarang tembang, kidung utawa rerepen.

Kang digatekake nalika maca geguritan yaiku:

a.    Wicara        : pocapan

b.    Wirama       : irama utawa lagu

c.    Wiraga        : solah raga, pasemon

d.   Wirasa        : pangrasa.

Geguritan kabagi loro yaiku geguritan gagrag kuna utawa lawas lan geguritan gagrag anyar.

1.    Geguritan Gagrag Kuna utawa Lawas

Tetengerane:

-          Cacahing gatrane ora ajeg, nanging sethithik papat.

-          Cacahing wanda ing gatra siji lan sijine kudu padha akehe.

-          Tibaning swara (guru lagune) kudu runtut.

-          Sangarepe geguritan, kawiwitan nganggo tembun “sun nggegurit”.

Tuladha

Sun nggegurit:

Kahanan jaman saiki

Sipat pemudha-pemudhi

Srawunge saya ndadi

Raket wewekane sepi

Tan kadi jaman nguni

Srawung sarwa ngati-ati

Yen manut wasiting kuna

Priya srawung lan wanita

Gampang ketaman panggodha

Nerak ing laku susila

Temah darbe jeneng ala

Wusanane tibeng bapa

2.    Geguritan Gagrag Anyar

Tengerane:

-          Tembung-tembunge pilihan

-          Isine mentes

-          Cacahe gatra utawa larik ora katemtokake

-          Arang nganggo tembung salugune (denotasi)

-          Akeh nganggo tembung kiasan (konotasi)

Tuladha

Manungsa Setengah Dewa

Sapa bisa nulungi aku

Aku kang lagi dirusak awaku

Jare aku sugih ing rakyat

Nanging aku butuh siji

Sing bisa dadi dewa

Sak orane setengahing dewa

Dewa kang bisa nyipta

Aku sing makmur

Misuwur ing kasaenan

Tulung!

Tulungi aku!

Aku sing subur ing tetandur

Aku sing dhuwe bangsa kang luhur

Aku sing pulaune ora ketung

Aku sing sugih ing budaya, suku lan basa

Lamun ana

Sing bisa nulungi aku

Nata saka sirah nganti jangkah

Ing gawe tentreming kawulane

Bisa nata praja lan batin

Kang murakabi rahayuning nagari

Bakal nyana ingsung ing sira

Manungsa setenganing dewa

Tikuse Negaraku

Ngrogoti tanpa mikir

Gawe tuna ing negara

Tanpa ngrasa

Ngrebut ing haking liyan

Tanpa rikuh

Ora mikir

Apa ora dhuwe pikiran?

Ati kang tumancep ing dhadha

Apa wis atos?

Kaya ora bisa ngrasa

Atos kaya watu

Peteng kaya guwa

Mung mikir awake dhewe

Kaya ing dunya selawase

Gusti

Sambat nalika ingsun nandhang sengsara

Puji nalika ingsun nampa bebungah

Nikmat kang tumuji luwih sithik

Amarga ati kang katutp

Gebyaring dunya kang ora sapira

Lamun ingsung eling

Nikmat urip kang ora ketung

Punapa ingsung manungsa kang ina

Panggonan luput, lali lan dosa