Jinising Tembung

Tembung miturut jenise kaperang dadi sepuluh. Tembung-tembung kasebut kaya ing ngisor iki.

1.     Tembung aran (kata benda) yaiku tembung sing nerangake sekabehe jeneng barang utawa sing dianggep barang. Tembung aran bagi loro, yaiku sing ketok lan ora ketok.

Tuladha: kapinteran, pikiran, kawruh, meja, kursi, lan bolpen.

2.        Tembung kriya (kata kerja) yaiku embung sing nerangake penggawean.

Tuladha: nulis, nyapu, lan sinau.

3.        Tembung sifat (kata sifat) yaiku nerangake watak utawa sifat.

Tuladha: ayu, ganteng, lan sugih.

4.  Tembung katrangan utawa kahanan yaiku tembung kang mratelakake kahanan utawa sipat samubarang.

Tuladha sugih, kuru, lemu, sabar, nesu, dhuwur, lan cendhek.

5.        Tembung sesulih (kata ganti) yaiku tembung kang dadi sesulih utawa gantine samubarang.

Tuladha: aku, kowe, dheweke (diarani sesulih purusa/ wong/persona)

Tuladha: -ku, -mu, -e (diarani sesulih pandarbe/pemilik)

Tuladha: sapa, apa, pira, kapan (diarani sesulih pitakon/tanya)

Tuladha: iki, iku, kene, kana, lsp (diarani sesulih panudhuh/tunjuk)

Tuladha: sing, kang, ingkang (diarani sesulih panyilah)

Tuladha: sawijining, apa-apa, sapa-sapa, saben wong, kebeh, sing sapa, salah siji (diarani  sesulih sadhengah)

6.        Tembung wilangan yaiku tembung kang mratelakake cacah.

a.    Wilangan babon utawa wutuh tuladha enol siji loro telu lan papat

b.    Wilangan susun utawa undha usuk  tuladha kapisan kapindho lan katelu.

c.    Wilangan pecahan tuladha setengah, sepertelon, lan seprapat.

7.  Tembung panggandheng utawa pangiket (konjungsi) yaiku tembung kang ngiket utawa nggandhengake tembung siji lan sijine utawa ukara siji lan sijine.

Tuladha: lan, sarta, saha, tuwin, miwah, sarehne, sabab, nanging, utawa, dene, ewadene, amarga, jalaran, lsp.

8.      Tembung ancer-ancer (kata petunjuk) yaiku tembung kang mratelakake panggonan utawa dunung.

Tuladha: ing, marang, saka, lan katur.

9.     Tembung panyilah utawa tetenger (kata sandang) yaiku tembung kang nyandhangi wong utawa barang.

Tuladha: Si, Raden, Kanjeng, Paman, lsp.

10.    Tembung panyeru utawa panguwuh (kata seru utawa interjeksi) yaiku tembung kang mratelakake panguwuh utawa sambat.

Tuladhane: adhuh, tobat-tobat, wah, lo, lah, hemm, lsp.

Sesorah

   

Sesorah, pidato utawa medhar sabda yaiku micara utawa nglairaken gagasan, panemu sarana lisan ing sangarepe wong akeh. Ancase  sesorah yaiku minangka (1) atur pambagya, (2) atur kabar utawa informasi, (3) aweh panglipur, (4) pangajak. Bab wigati supaya anggone sesorah bisa kaleksanan kanthi becik, mula sing sesorah iku kudu nggatekake ing antarane (1) basa, (2) busana, (3) swara, (4) solah bawa utawa sika.

1.    Basa sing digunakake kudu laras utawa cocog karo sing diadhepi. Basa ngoko digunakake menawa sing diadhepi iku bocah luwih enom tinimbang sing sesorah. Basa karma digunakake Manawa ngadhepi wong sing luwih tuwa utawa wong sing kudu dikurmati.

2.    Busana kang digunakake prayogane busana sing becik lan sopan, amerga ajining raga saka busana.

3.    Wiramaning swara sing kepenak dirungokake, aja keseron utawa alon banget. Anggone ngucapake tetembungan sing cetha ora groyok, ora kecepeten saengga apa kang diwedharake gampang dimangerteni karepe, iramane ora lugu kaya wong kang maca buku.

4.    Solah bawane wong kang sesorah iku kudu manteb lan teteg, madhep marang pamriksa, tangan ngapurancang, aja tumungkul/dingkluk lan aja ndhangak.

Bab liyane sing kudu disingkiri gegayutan  karo solah bawa nalika sesorah antarane  polate besengut, gugup, ngguyu sing digawe-gawe, kerep ndeleng cathetan, ngobahake tangan/sikil, karo mloka-mlaku, ngadheg kaku kaya wong baris, tangan methentheng, tangan sedhakep lan tangan mlebu ing sak klambi utawa kathok.

Supaya anggone sesorah runtut kudu gatekake urut-urutane sesorah yaiku (1) uluk salam, (2) purwaka, (3) isi wigatining atur, (4) pangarep-arep, (5) panutup.

(Kapethik saking Pinter Sesorah.2005:4)

Nulis pidhato iku kawiwitan saka nemtokake tema, banjur digoleki subtemane nuli nemtokake irah-irahan utawa judhule pidhato. Dene cengkorongan naskah pidhato yaiku:

1.    Pambuka     : ngemot salam, pakurmatan, syukur marang Gusti Allah, lan panuwun

2.    Isi               : ngemot bab-bab kang gegayutan karo tema, subtema, lan irah-irahan

3.    Panutup      : isine dudutan, pangarep-arep, nyuwun pangapura, lan salam panutup.

Ancase sesorah salah sijine yaiku pangajak. Sesorah kang asipat pangajak kanthi ancas supaya sing mirengake percaya banjur kapilut utawa melu.

Kakean Ngguyu?

 Kenapa kakean nguyu ora apik? Akeh nguyu bisa mateni ati? Apa maksude? Jare nguyu pratandha sehat lan seneng?

            Nguyu yaiku salah siji panggawean kang biasane pratandha seneng. Nanging kadhang nguyu bisa kerana kapeksa. Ana ing wacana iki ora mbahas sababe nguyu nanging sabab sing diakibatake saka kakean nguyu. Ora salah menawa nguyu iku panggawean kang apik lan jare bisa dadikake awit enom. Yaiku nalika nguyu iku mau ing wates wajare manungsa, tegese ora kakeyan.

               Miturut panaliten, ing otake manungsa ana hormon kang ngatur rasa seneng lan rasa sedih. Hormon kang ngatur rasa seneng yaiku hormon serotonin. Hormon iku bisa kasila nalika nguyu. Hormon serotonin anggene kerja dhuweni partner utawa kanca yaiku hormon endorfin. Hormon endorfin iki sing dadekake rasa seneng . Hormon loro iki kadadean saka bahan sing padha. Mula, dhuweni sifat mahami lan nglenngkapi antarane siji lan sijine. Menawa kadhar endorfin mundak, serotonin uga mundak lan sakwalike. Nanging, antarane serotonin lan endorfin kadang ora stabil. Yaiku menawa kadhar endorfin akeh, mangka kadhar serotonin kasirep dadi sithek. Nalika manungsa seneng utawa nguyu kang ana ing thithik maksimal, hormon panyaimbang ora ana. Mula manungsa kang akeh nguyune ing lumprahe dadi pribadhi sing grungsungan, ora tenang, sarta ngalami gersanging ati. Kahanan iku mau sing dadi pamicu manungsa kena paranoid. Yaiku gampang nyana perkara ing panyana kang elek istilahe su’udlon.  Selot suwe, menawa kahanan iku katerusan dadekake atine mati utawa ora peka. Matine ati bisa didelok menawa manungsa iku mau nemonui manungsa liyan utawa sedulure lagi kena musibah. Manungsa iku mau ora preduli utawa bisa di jenengke egois. Dheweke gelem bantu nanging  ana pamrihe. Mula saka iku, aja nganti kita kajebak ing kasenengan lan guyon kang ora dhuweni wates. Seneng lan nguyu iku prelu, nanging aja nganti kablabasen. Kudu eling lan waspadha!

Sarasehan

Sarasehan yaiku patemonan kanggo ngrembug sawijining perkara kang dipandhegani dening para ahli (guru besar, pakar, lsp) wujude rembugan kang lumrahe diadani kanggo ngrembug perkara sinambi ngudarasa apa kang dadi uneg-uneg ing batin. Menawa melu seminar becike aktif takon lan aktif menehi tanggepan tumrap informasi sing gegandhengan karo tema utawa judhule. Tujuwane  kaanakake sarasehan yaiku, kanggo nggayuh larasing panemu. Ana babagan sing kudu digatekake menawa melu seminar, yaiku:

1.    Ketrampilan ngetrapake basa supaya pamireng bisa ngerteni

2.    Mangerteni informasi kang dipraktekake nara sumber

3.    Menehi informasi kang diandharake nara sumber

4.    Aja nglalekake tata krama basa, unggah-ungguh lan subasita

Mula yen ana forum sarasehan  utawa dhiskusi, luwih becik nggunakake basa kang baku, yaiku Basa Jawa kang lumrah lan umum.

Ø Paragautawa petugas ing sarasehan

1.    Panglaras/ pangarsa pirembugan            : moderator

2.    Panulis                                                   : notulen

3.    Panitera/ pawicara/ pangandhar materi  : pembicara

4.    Para kadang pasarta/ anggota

Ø Tugas-tugase

1.    Panglaras           : sing mandhegani sakjroning seminar, ngadani wiwitan tekan purna

2.    Panulis               : sing nyatheti lakuning seminar, kalebu sapa sing takon , apa sing ditakokake, sing nanggepi lan sing ditanggepi

3.    Pawicara            : sing maca tulisan / makalah kanggo pembahasan

4.    Anggota             : sing mbiyantu kabeh kalakone seminar nganti pungkasan amrihe bisa  kelakon kanthi sukses lan lancar

Ø Tuladha temane  seminar

1.     Nyinau format ing silabus KBK

2.    Mbrasta nyamuk DB

3.    Ningkatake keamanan lingkungan

4.    Carane sinau kareben rangking 1 lsp

Ø Sarasehan kanthi becik kudu ngatekake

1.    Ruang seminar

2.    Peserta

3.    Moderator

4.    Lumakune  seminar

Wacana

Nulis wacana kuwi ora gampang, mesthine kudu eling wacana kang kepriye sing dikarepake. Mula iku miturut jenising wacana iku ana narasi, deskrepsi, eksposisi, argumentasi lan persuasi.

Wacana eksposisi yaiku salah sawijining wacana kang mbudidaya ngandharake pokok pikiran ing bisa njembarake wawasan utawa pangertene kang maca. Supaya luwih cetha biasane digenepi nganggo grafik, utawa gambar. Wacana eksposisi adate digunakake kanggo mbabarake kawruh utawa ilmu, definisi, pangerten, cak-cakan sawijining kegiyatan, method, cara lan proses dumadi sawijining kedadeyan utawa bab, tuladhane carane gawe sabuk saka kulit, tas kulit, carane gawe tahu, lan sapanunggalale.

Ø Jenising wacana eksposisi :

1.     Proses

2.     Tuladha

3.     Sebab akibat

Ø Carane nulis wacana eksposisi yaiku :

1.     Nemtokake underane perkara uatawa tema

2.     Nemtokake tujuwan

3.     Ngumpulake data saka maneka sumber

4.     Nyusun cengkorongan utawa kerangka kang cocog karo tema sing dipilih

5.     Ngrembakake cengkorongan utawa kerangaka dadi wacana eksposisi.

Wacana  narasi yaiku  karangan kang nyritakake saweneh prastawa kanthi runtut, jlentreh, ceritane kronologis, cetha paraga lan latare darta alure.

Ancase karangan narasi yaiku nritakake pengalaman uripe wong ing saperangan wektu utawa bisa uga karangan kang minangka asiling rekadaya pikirane pengarang. Mula supaya bisa nggambarake kaya kasunyatane ing karangan narasi kudu an paraga, papan, swasana, urutan  kedadeyan  lan sapanunggalane.

Ø Ciri-ciri wacana narasi yaiku

1.    Ceritane runtut

2.     Ana alure

3.    Ana paragane 

4.    Ana tumindak ing sajroning crita

5.    Crita mau ditindakake ing sajroning wektu     

Ø Wacana narasi ana 2 werna :

1.    Narasi ekspositoris yaiku narasi kang duwe ancas menehi ngerti para pamaos supaya tambah pangertene.

2.    Narasi  sugestif yaiku narasi kang nyritakake surasa utawa makna lumantar pangangen-angen utawa imajinasi. 

Pawarta

Wong urip ing donya iki duwe butuh. Saben dinane nindakake pagawean. Pagaweaniku kanggo nyukupi butuhing urip. Nalika ngaso, warna-warna kagiyatan kang dilakoni, tuladhane maca Koran, ngrungokake radio, nonton tv, saliyane iku ana wong sing seneng golek pawarta anyar. Pawarta iku bisa lumantar Koran, pawarta saka radhio lan pawarta saka TV. Pawarta asipat informative, isine ngabarake marang khalayak umum.

Supaya bisa ngrungokake pawarta lan nanggapi pawarta kanthi bener, para siswa kudu :

1.      Mbudidaya milih pawarta kang cocog karo sing diperlokake

2.      Tansah ngrungokake pawarta kanthi tlesih lan tliti

3.      Nemokake isi bakune pawarta

4.      Bisa mbedakake kanyatan lan panemu

5.      Bisa ngudal lan tumanggap marang isine pawarta

Manungsa warganing bebrayan mesthi ora bisa uwal saka manungsa liyane. Ing saben dinane mesthi mbutuhake informasi. Informasi utawa kabar bisa katemokake saka medhia elektronik kayata radhio, televise, internet lsp., utawa saka medhia ora elektronik kayata kalawarti, ariwarti, lan buku. Ngandharake kabar utawa informasi marang wong liya kuwi ora gampang, apa maneh ngandharake ing ngarepe wong akeh, bisa-bisa apa kanga rep dikabarake malah salah kedadeyan.

Supaya apa kanga rep dikabarake marang wong liya ora salah kedadeyan, kang kudu digatekake yaiku :

1.      Sumber informasi kudu cetha

2.      Kudu ngerti isine

3.      Informasine kudu anyar, actual lan bisa dipercaya

4.      Kanggo sapa kabar mau

5.      Kabar mau ora kena ditambah-tambahi utawa dikurangi

6.      Tujuane menehi kabar marang wong liya

7.      Paedahe informasi mau kanggo wong liya

Maca pawarta kaya kang dilakokake panggiyar ( penyiar), kagolong jenising maca kanggo wong liya. Mula pamacane pawarta kudu cetha, supaya isine pawarta katampa wutuh kanggone sing ngrungokake lan ora dadi kleru ing panampa. Mula saka kuwi, ana babagan kang kudu dinggatekake pamaca pawarta yaiku :

1.    Pamaca pawarata kudu nguwasani isine pawarata kanga rep diwaca. Sadurunge maca, pamaca pawarta kudu wis maca naskah luwih dhisik lan naliti menawa ana sing kleru.

2.    Pelafalan utawa kedale fonem, konsonan utawa vocal kudu cetha supaya ora dadi samar karepe amarga anane tembung-tembung sing arep padha pangucapane

3.  Unjal napas utawa jeda kudu pener.Semono uga karo dawa lan cendhake jeda.Biasane pamaca pawarata migunakake tandha ( / ) kanggo mandheg sedela,tandha ( // ) kanggo mandheg suwe,  tandha ( - ) kanggo pungkasan baris sing ora kena mandheg.

4.    Wirama utawa dhuwur cendhek swara selang-seling supaya gampang dibedakake antarane bagian kang penting lan ora penting

5.  Anggone maca ora kena cepet banget utawa rendhet banget. Tempo kang cepet banget ngangelke anggone nampa, suwalike menawa rendhet banget bakal mbosenake sing ngrungokake.

6.    Bantere swara cukup, saengga cetha ditampa.

7.   Menawa maca pawarta dipajang, sikep pamaca kudu katon wajar, ora kaku, utawa ora sakarepe dhewe. Pandeleng ora kena mung katuju marang nasakah. Iku sabenere pamaca pawarata ing TV migunakake teleprompter, yaiku alat kang mirip TV sing isine teks pawarata. Alat iki diselehake ing ngisor kamera saengga pamaca pawarta kaya-kaya mung delengi kamera lan katon apal teks pawarta.

Parikan lan Wangsalan

Parikan yaiku unen-unen kang kedadeyan saka rong ukara, kang dhapukane kanggo purwakanthi swara utawa purwakanthi sastra. Saben saukara kadadeyan saka rong gatra, saben sagatrane isine 4 wanda utawa 8 wanda. Ukara kapisan minangka pambuka, ukara kapindho iku wose utawa isi bakune. Ing basa Indonesia parikan diarani pantun.

Tuladha:

1.    Manuk emprit, nucuk pari, dadi murid, sing taberi

2.    Wajik klethik, gula jawa, luwih becik, sing prasaja

3.    Gudheg manggar bumbune mrica ketumbar, lamun sabar, bisa lejar serta bingar

Wangsalan yaiku unen-unen meh kaya cangkriman, dene tebusane utawa batangane (jawaban) srana sinandi tegese ora blaka, ora diceplosake. Ana wangsalan padinan lan tembang.

Tuladha wangsalan padinan

1.    Janur gunung esuk-sesuk dolan mrene (janur gunung : aren (kadingaren)

2.    Sekar aren, sampun dangu-dangu (sekar/kembang aren : dangu)

3.    Roning mlinjo, sampun sayah nyuwun ngaso (roning mlinjo : so)

Wangsalan kang kanggo ing tembang. Biasane kanggo sing panembrama, arane umpak-umpak. Gerongan, umpak-umpak, wangsalan diterusake tembang Kinanthi Sandhung utawi Kinanthi subakastawa.

Tuladha.

1.    Petis manis, sarining kaca benggala (4+8)

Aja ngucap yen durung dirasa-rasa (kecap rasa)

2.    Jenangsela wader kalen sasonderan (4+8)

Apuranto yen wonten lepat kawula (apu, sepat)

3.    Balung geni, kalong lit kang aneng wisma (4+8)

Dhuh pra siswa, yo sinau basa jawa (mawa/wawa, lawa)